Uproszczenie w zakresie potrącenia
Zagadnienie prawne skutkujące podjęcie uchwały
Uproszczenie w zakresie potrącenia zostało przewidziane w najnowszej uchwale Sądu Najwyższego, sygn. III CZP 2/24. Zagadnienie prawne skutkujące podjęciem przez Sąd Najwyższy omawianej uchwały wymagało rozstrzygnięcia, czy dla skuteczności podniesienia zarzutu potrącenia na podstawie art. 203(1) k.p.c. oraz odbioru takiego oświadczenia przez pełnomocnika strony powodowej, wystarczające jest pełnomocnictwo procesowe, czy też w tym celu należy udzielić odrębnego pełnomocnictwa do dokonywania czynności materialnoprawnych. Dla Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który przedstawił ww. zagadnienie Sądowi Najwyższemu (postanowienie z dnia 15 grudnia 2023 roku, sygn. V Aga 278/22), kluczowe znaczenie miała ocena prawna skuteczności złożenia oświadczenia o potrąceniu i jego przyjęcia wyłącznie przez pełnomocnika procesowego – bez uprzednio udzielonego pełnomocnictwa materialnoprawnego.
Dwie koncepcje pojawiające się w orzecznictwie
Do czasu wprowadzenia uproszczenia w zakresie potrącenia, w orzecznictwie istniały dwie koncepcje. Pierwsza z nich w sposób wyraźny wyodrębniała czynność procesową od towarzyszącego jej oświadczenia materialnoprawnego. Według tej koncepcji dla wystąpienia skutku z art. 498 § 2 kodeksu cywilnego (umorzenie wierzytelności do wysokości niższej z nich), zarówno pełnomocnik pozwanego jako strony składającej oświadczenie, jak i pełnomocnik powoda jako jego odbiorcy, muszą legitymować się odrębnymi (w prawnym sensie) pełnomocnictwami do dokonywania czynności prawa materialnego.
Według drugiej z koncepcji świadczenie woli, jak i żądanie oddalenia powództwa w następstwie potrącenia współtworzą jedną czynność, w której zespolone są elementy procesowe oraz materialne. Niespełnienie wymogu materialnoprawnego powoduje, że żądanie oddalenia powództwa nie zostanie uwzględnione, natomiast brak niezbędnego wymogu procesowego powoduje, iż oświadczenie woli o potrąceniu będzie bezskuteczne.
Uproszczenie potrącenia wskazane w uchwale Sądu Najwyższego
Ostatecznie Sąd Najwyższy w omawianej uchwale w sposób jednoznaczny wskazał, iż dla skuteczności podniesienia zarzutu potrącenia na podstawie art. 2031 kodeksu postępowania cywilnego i odbioru takiego oświadczenia wystarczające jest pełnomocnictwo procesowe. Wprowadzona zmiana postrzegania potrącenia oznacza znaczące ułatwienia i przyspieszenia korzystania z instytucji potrącenia.
