Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego
Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa - art. 1059 kc
Dziedziczenie ustawowe spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne o powierzchni przekraczającej 1ha, uzależnione jest od daty śmierci spadkodawcy.
W art. 1059 kc uregulowane zostało dziedziczenie ustawowe gospodarstwa. Zgodnie z tą regulacją spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku: stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej. Kolejnymi przesłankami są małoletność, pobieranie naukę zawodu lub uczęszczanie do szkół oraz trwała niezdolność do pracy. Powołany przepis utracił moc z dniem 14 lutego 2001 roku na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku, sygn. akt P 4/99. Utarta mocy obowiązującej dotyczy wyłącznie zakresu, w jakim przepis ten odnosi się do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 roku. Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego otwartego po tej dacie odbywa się na zasadach ogólnych.
Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa - Rozporządzenie Rady Ministrów
Dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego wymaga analizy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych z dnia 12 grudnia 1990 r. dalej jako „Rozporządzenie”. Zgodnie z § 1 Rozporządzenia spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, jeżeli m.in. ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej lub wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku.
Z kolei w § 3 Rozporządzenia przyjęto, iż spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.
Dziedziczenie gospodarstwa rolnego a stała praca przy produkcji rolnej
Przy dziedziczeniu ustawowym gospodarstwa rolnego istotne znaczenie ma przesłanka stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej oznaczająca pracę polegającą na realizacji zadań produkcyjnych, związaną z ziemią, jako podstawowym środkiem produkcji i zadaniami o charakterze wytwórczym. W orzecznictwie dotyczącym dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego wskazuje się, iż spadkobierca urodzony i wychowany w rodzinnym gospodarstwie rolnym, wykonujący w nim przez wiele lat wraz z pozostałymi członkami rodziny prace przy produkcji rolnej i w obejściu gospodarskim ma umiejętności praktyczne potrzebne do prowadzenia gospodarstwa rolnego i na mocy art. 1059 pkt 2 kodeksu cywilnego w zw. z § 1 posiada kwalifikacje do dziedziczenia takiego gospodarstwa także wówczas, gdy pracował również poza rolnictwem, wyprowadził się z gospodarstwa i w chwili otwarcia spadku nie pracował już w żadnym gospodarstwie rolnym (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 04 października 2002 roku, sygn. III CKN 135/01).
Brak wykonywania codziennych czynności w obejściu i przy inwentarzu nie wyłączał omawianej przesłanki dziedziczenia, skoro pojęcie stałej pracy przy produkcji rolnej obejmuje każdą pracę wykonywaną w gospodarstwie rolnym w ramach rodzinnego podziału czynności (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 roku, sygn. I CKN 312/97). Praca w gospodarstwie nie musiała być ani jedynym, ani głównym źródłem utrzymania spadkobiercy (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2000 roku, sygn. III CKN 575/98).
